Dünya, ABD Başkanı Donald Trump ve Çin Lideri Xi Jinping'in beklenen görüşmesine hazırlanırken, iki ülke arasındaki ticaret savaşı aniden alevlendi.
Çin hükümeti, perşembe günü nadir toprak elementlerinin ihracat kurallarını sıkılaştırarak ABD'yi kızdırdı.
Buna misilleme olarak Trump, cuma gecesi Çin'e yönelik gümrük vergilerini yüzde 100'e çıkardığını duyurdu.
Bu durum, iki ülke arasında 2019'dan bu yana en şiddetli gerilimi beraberinde getirdi.
Piyasalar sarsıldı
İki ülke arasında iplerin gerilmesiyle birkaç saat içinde borsa ciddi sarsıntılar geçirdi.
ABD'nin S&P 500 endeksi yüzde 2'den fazla değer kaybetti.
Kripto para piyasasının toplam değeri yaklaşık 4,25 trilyon dolardan 4,05 trilyon dolara düştü.
Bitcoin, 122 bin dolardan 107 bin dolara geriledi.
Çin tam olarak ne yaptı?
Çin Ticaret Bakanlığı, perşembe günü daha önceki ihracat kontrollerini yeni kısıtlamalar ekleyerek genişletti.
Herhangi bir şirket, değerinin yüzde 0,1'inden fazlası nadir toprak elementlerinden gelen belirli ürünleri ihraç etmek için Çin'den izin almak zorunda kalacak.
Bakanlık ayrıca ihracatı kısıtlanan nadir toprak elementlerinin listesini genişletti ve yabancı ordular tarafından kullanılmalarını yasakladı.
Nadir toprak elementleri nedir?
Nadir toprak elementleri, kimyasal açıdan birbirine benzeyen ve birçok yüksek teknoloji ürününün üretiminde hayati önem taşıyan 17 elementin oluşturduğu bir cevher grubu.
Bunlar genellikle makinelerde, elektrikli araçlarda ve savaş uçaklarında kullanılan "kritik" mineraller olarak kabul ediliyor.
Söz konusu elementler, aslında "nadir" oldukları için değil, doğada dağınık halde bulundukları ve işlenmeleri zor olduğu için bu ismi alıyor.
F-35'lerden akıllı telefonlara geniş kullanım alanı
Akıllı telefonlar, tabletler, dizüstü bilgisayarlar ve ekranlarda neodim, terbiyum ve itriyum kullanılıyor.
Rüzgar türbinlerinin jeneratörlerinde ve elektrikli araç motorlarında güçlü neodim-demir-bor mıknatıslar yer alıyor.
Savunma ve uzay sanayinde jet motorları, radar sistemleri, lazer hedefleyiciler, gece görüş dürbünleri ve füze yönlendirme sistemleri için samaryum, disprosiyum ve gadolinyum kritik öneme sahip.
Sağlık ve tıp teknolojilerinde MRI cihazları, X-ışını fosforları, kanser tedavisi için kontrast araçları gibi alanlarda gadolinyum ve itriyum kullanılıyor.
Tüm dünya ekonomisi Çin'e bağımlı
Dünyadaki nadir toprak elementleri madenciliğinin yaklaşık yüzde 70'i Çin'de yapılıyor.
2023 verilerine göre elementleri işleme kapasitesinin yüzde 87'si de Çin'de.
Avrupa Birliği, otomotiv parçaları, savaş uçakları ve tıbbi görüntüleme cihazları için gereken nadir toprak elementi mıknatıslarının yüzde 98'ini Çin'den temin ediyor.
ABD'de stoklar tükeniyor
Çin'deki Amerikan Ticaret Odası tarafından mayıs ayında yapılan bir anket, ABD firmalarının yüzde 75'inin nadir toprak elementi stoklarının birkaç ay içinde tükeneceğini ortaya koymuştu.
Çin Ticaret Bakanlığı, son kurallar çerçevesinde nadir toprak elementlerinden mıknatıs yapımında kullanılan teknolojinin bile ancak hükümetin izniyle ihraç edilebileceğini duyurdu.
Çin'e rakip olabilecek ülkeler
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'na göre, Çin'in 44 milyon tonluk nadir toprak yataklarından sonra, Brezilya, Hindistan ve Avustralya toplamda yaklaşık 31,3 milyon tonla en büyük yataklara sahip.
ABD ve Avustralya, kendi nadir element madenciliği ve işleme üretimlerini artırmada en ileri seviyede.
Ancak nadir toprak elementleri yatakları Çin dışında da mevcut olsa da, Çin'in madencilik ve işleme altyapısına eş değer hale getirilmesi yıllar sürebilir.
Grönland ve Ukrayna krizinin de nedeni
Nadir toprak elementlerinin bir diğer önemli kaynağı Grönland.
Bu yüzden ABD yakın zamanda Grönland'ı kendine bağlamak için baskı yaparak diplomatik krize neden olmuştu.
ABD ayrıca Ukrayna ile de maden anlaşması yapmış ve söz konusu anlaşma, Ukrayna'nın egemenliğini zedeleyebileceği gerekçesiyle eleştirilmişti.
Eskişehir'de 694 milyon tonluk rezerv: Türkiye'nin konumu
Türkiye, 2022'de Eskişehir Beylikova'da 694 milyon tonluk nadir toprak elementleri rezervi keşfetmişti.
Bloomberg'in 6 Ekim 2025 tarihli haberinde Türkiye'nin Batı Anadolu'daki nadir toprak rezervlerini geliştirmek için ABD ile görüşmelerde bulunduğu öne sürülüyor.
Türkiye daha önce Çin ve Rusya ile de görüşmeler yürütmüş, ancak herhangi anlaşmaya varılamamıştı.
Son haberler Türkiye'nin yeniden NATO müttefiki ABD'ye yöneldiği yorumlarını beraberinde getirdi.